| Φανταστικά Χρονικά |
Συγγραφείς
Και όμως, υπάρχει ελληνική παρουσία στη λογοτεχνία του φανταστικού, πέρα από τα έργα πρωτο-ΕΦ σαν την Αληθή Ιστορία (αυτό που δεν υπάρχει είναι ίσως ελληνική παράδοση στο είδος). Υπήρξαν Έλληνες συγγραφείς που ακολούθησαν τα ίχνη του Βερν και του Γουέλς και κατέθεσαν τη δική τους απάντηση. Σύμφωνα με τη Βιβλιογραφία της Ελληνικής Επιστημονικής Φαντασίας (από το Λουκιανό Μέχρι Σήμερα) των Νίκου Θεοδώρου και Χρήστου Λάζου (απ' όπου έχουν αντληθεί τα περισσότερα στοιχεία περί της ελληνικής λογοτεχνίας ΕΦ γι' αυτό το άρθρο), "η Ελληνική λογοτεχνία της ΕΦ ξεκινά ουσιαστικά το 1929, όταν ο Δημοσθένης Βουτυράς εξέδωσε το βιβλίο του Από τη Γη στον Άρη". Εδώ, πέντε Έλληνες φτάνουν μ' ένα αερόπλοιο στον πλανήτη Άρη και ανακαλύπτουν έναν αρμονικό πολιτισμό ομιλούντων ζώων. Οι συγγραφείς οριοθετούν την πρώτη περίοδο της ελληνικής ΕΦ μεταξύ 1929 και 1969. Ακολούθησαν ο Πέτρος Πικρός με το Ο Άνθρωπος που Έχασε τον Εαυτό του (1930;) που αποτελεί τη λογοτεχνική συνέχεια της ταινίας ΕΦ του Φριτς Λανγκ Η Γυναίκα στο Φεγγάρι (1929), ενώ άλλα ονόματα της περιόδου ήταν ο Γεώργιος Τσουκαλάς, ο Άγγελος Δόξας, ο Αθανάσιος Τσόγκας, ο Ηλίας Μπακόπουλος. Από τη δεκαετία του '50 και μετά, είναι αισθητή η επίδραση της αγγλόφωνης ΕΦ, με συγγραφείς όπως ο Γεώργιος Παπαδόπουλος (με ψευδώνυμο graham w. still), ο Γιώργος Βουλοδήμος, ο Στέλιος Ανεμοδουράς.
Σήμερα, μια πλειάδα συγγραφέων δραστηριοποιούνται στο χώρο του φανταστικού, μερικοί αποτελούν πια θεσμό: ο Διαμαντής Φλωράκης με πάνω από 10 μυθιστορήματα φιλοσοφικής ΕΦ, ο παραγωγικός Διονύσης Παπαδόπουλος που γράφει από όπερα του διαστήματος μέχρι τρόμο, αστυνομικά και φάνταζυ, οι διηγηματογράφοι Μιχάλης Μανωλιός και Γιώργος Παυλίδης, ο Θανάσης Βέμπος με το σύγχρονο ύφος και τη θεματολογία του, η Ανθίππη Φιαμού με τα φάνταζυ μυθιστορήματά της, ο Κώστας Χαρίτος με τις σατιρικές ιστορίες του.
Περιοδικά
Θεμέλιο της ΕΦ είναι τα περιοδικά της. Στην Ελλάδα, το πρώτο περιοδικό αμιγούς ΕΦ ήταν το Αναλόγιο (με εκδότη τον Κώστα Καβαθά και αρχισυντάκτη τον Πητ Κωνσταντέα), που κυκλοφόρησε 9 τεύχη το 1976 και το 1977, με μεταφρασμένα διηγήματα κλασικών ξένων συγγραφέων και επιστημονικά άρθρα. Το 1978 είχαμε τα 4 τεύχη της πρώτης περιόδου του nova του Άγγελου Μαστοράκη, με μεταφρασμένα διηγήματα και ειδήσεις. Μεταξύ 1987 και 1990 κυκλοφόρησαν από το Παρά Πέντε τα 10 τεύχη της πρώτης περιόδου του Απαγορευμένου Πλανήτη με υπεύθυνο σύνταξης τον Δημήτρη Αρβανίτη, με μεταφρασμένα διηγήματα, άρθρα, συνεντεύξεις. Πλάι σ' αυτά, πρέπει να αναφερθεί το Αινίγματα του Σύμπαντος του Χρήστου Λάζου, μηνιαίο περιοδικό για την έρευνα του αγνώστου που κυκλοφόρησε από το 1975 μέχρι το 1981 με άφθονη ύλη ΕΦ. Πλάι σ' αυτά, υπήρξαν περιοδικά και φανζίν όπως ο Χωροχρόνος, η Ανδρομέδα (το περιοδικό) και η Ανδρομέδα (το φανζίν), το quark, το cyborg, οι Πλειάδες, το Βig bang, το sf*[an], η ελληνική έκδοση του asimov's, το fantastic, το newsleter της Ελληνικής Λέσχης Φανταστικού.... (Σπεύδω να προσθέσω ότι ο διαχωρισμός περιοδικό/φανζίν δεν έχει να κάνει με την ποιότητα του περιοδικού, αλλά κυρίως με την εκτύπωση και τη διανομή του.) Για όλα τα περιοδικά του είδους στην Ελλάδα θα υπάρξει αναλυτικό άρθρο σε επόμενο τεύχος.
Ύλη σχετική με ΕΦ όπως άρθρα και διηγήματα Ελλήνων και ξένων συγγραφέων, έχει εμφανιστεί κατά καιρούς σε μια πλειάδα εκδόσεων: τα μελλοντολογικά άρθρα είναι τόσο πολυάριθμα που δεν μπορούν να καταγραφούν. Διηγήματα ή αποσπάσματα μυθιστορημάτων έχουν φιλοξενηθεί από το Κλικ και το Μετρό μέχρι τα ένθετα και τις σελίδες καθημερινών εφημερίδων. Σειρές διηγημάτων ΕΦ έχουν φιλοξενηθεί από τις εφημερίδες Θεσσαλονίκη (σε επιμέλεια του υπογράφοντος) και Καθημερινή (σε επιμέλεια της Σταυρούλας Βεντούρι).
Λέσχες
Η πρώτη λέσχη του φανταστικού στην Ελλάδα ήταν η Κινηματογραφική Λέσχη Φαντασίας και Επιστημονικής Φαντασίας που ιδρύθηκε το 1978. Το αρχικό άτυπο προεδρείο αποτελούσαν οι Οδυσσέας Χατζόπουλος, Σπύρος Αλεβιζόπουλος, Νίνος Φενέκ Μικελίδης, Χρήστος Λάζος, Μάκης Πανώριος, Ντίνος Γαρουφαλιάς. Οι δραστηριότητές της λέσχης ήταν οι προβολές ταινιών, με πρώτη το Ζαρντόζ του Τζων Μπούρμαν, που συνεχίστηκαν κανονικά όλη τη χρονιά. (Στο εκλεγμένο διοικητικό συμβούλιο συμμετείχε και ο δικός μας Γιώργος Κατσαβός.) Το 1995 ιδρύθηκε η Ελληνική Λέσχη του Φανταστικού, με έδρα τη Θεσσαλονίκη, που οργάνωσε εκδηλώσεις με συμμετοχή της Δόμνας Παστουρματζή, του μουσικού Πέτρου Θεοδώρου και άλλων και εξέδωσε newsletter.
(Επαφές μεταξύ φαν υπήρξαν και σε άλλες πόλεις, όμως δεν διαθέτουμε πιο συγκεκριμένα στοιχεία.)
Εκδοτικοί Οίκοι
Η ιστορία της ΕΦ στην Ελλάδα είναι συνυφασμένη με τους εκδότες της και με τις επιλογές που έκαναν, μεταδίδοντας το μικρόβιο της ΕΦ, δημιουργώντας αναγνώστες και διαπλάθοντας την αντίληψη του ελληνικού κοινού για το είδος. Είναι πολλοί, αλλά μερικοί ξεχωρίζουν. Οι εκδόσεις Έψιλον στους δύσκολους καιρούς της δεκαετίας του '60 κυκλοφόρησαν την καλαίσθητη και προσεγμένη σειρά τους που περιλάμβανε Ασίμωφ, Λάινστερ, Ζελάζνυ (με μετάφραση και εξώφυλλο του Πάνου Κουτρουμπούση) κ.ά. Ήταν από τις πρώτες οργανωμένες εκδηλώσεις του φαινομένου της ΕΦ. Η καθιέρωση ήρθε αργότερα, όταν οι εκδόσεις Κάκτος στα τέλη της δεκαετίας του '70 εξέδωσαν τα κλασικά βιβλία τους με τις άσπρες ράχες και τα ιλουστρασιόν εξώφυλλα, απλώνοντας μπροστά μας τους κόσμους των ρομπότ και της Γαλαξιακής Αυτοκρατορίας του Ασίμωφ, τη δουλεμένη και ρεαλιστική ΕΦ του Ρόμπερτ Χάινλαϊν, τα οράματα του Άρθουρ Κλαρκ. Παράλληλα, οι εκδόσεις Εξάντας εξέδιδαν α) τη δική τους σειρά μυθιστορημάτων με Φίλιπ Κ. Ντικ, Στάνλεϋ Γουέυνμπαουμ, Τήοντορ Στέρτζεον και β) δύο σειρές ανθολογιών με διηγήματα ΕΦ, τη Θεματική και τη Χρονολογική, σε επιμέλεια του Βασίλη Καλλιπολίτη. Αυτές οι δύο ανθολογίες, με την τέλεια επιλογή διηγημάτων, τα εντυπωσιακά εξώφυλλα, τους προσεγμένους προλόγους και τα βιογραφικά τους, είναι από τα ιστορικά έργα του είδους στην Ελλάδα. Λίγο μετά, στα μέσα της δεκαετίας του '80, εμφανίστηκαν και οι εκδόσεις Παρά Πέντε, που έφεραν το ελληνικό κοινό σε επαφή με το σύγχρονο ύφος της ΕΦ, εκδίδοντας Άλφρεντ Μπέστερ, Φίλιπ Χοσέ Φάρμερ, το Ο Τζακ Μπάρον και η Αιωνιότητα του Νόρμαν Σπίνραντ και Το Ηλεκτρικό Πρόβατο του Φίλιπ Κ. Ντικ, και φυσικά το περιοδικό Απαγορευμένος Πλανήτης. Υπήρξαν κι άλλοι που ασχολήθηκαν με το φανταστικό, όμως οι προαναφερθέντες χάραξαν την πορεία που είχε το είδος στην Ελλάδα. Να προσθέσουμε τις εκδόσεις Αίολος, όχι μόνο για τη σειρά κλασικών συγγραφέων ΕΦ και φάνταζυ, αλλά για την εξαιρετική τετράτομη σειρά Το Ελληνικό Φανταστικό Διήγημα σε επιμέλεια του γνωστού μας Μάκη Πανώριου. Κι ας μην ξεχάσουμε την ανθολογία του Γαλαξία με τις μεταφράσεις της Ροζίτας Σώκου, και τη σειρά του Μπουκουμάνη σε επιμέλεια Παναγιωτάτου.
Όλα αυτά αποτελούν μια συνοπτική εικόνα της ιστορίας του είδους στην Ελλάδα. Σε επόμενα τεύχη θα υπάρχουν αναλυτικότερα άρθρα για το ελληνικό φανταστικό. Αναμείνατε.