Άγνωστα διαμαντάκια

Στους αντίποδες των μπλοκμπάστερ σαν τον Εξολοθρευτή και τον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών, υπάρχουν ταινίες του φανταστικού που προκάλεσαν αίσθηση και άφησαν ανεξίτηλες εντυπώσεις σε ένα μικρότερο κοινό, ταινίες που (κάποιες απ' αυτές) αποτελούν την πεμπτουσία του καλτ. Δεν είναι πάντα αριστουργήματα. Είναι ταινίες που αξίζει να ειδωθούν και που μέσα στον κατακλυσμό από καινούργιες ταινίες σε κινηματογράφους και βίντεο ίσως να έχουν περάσει απαρατήρητες. Μερικές τέτοιες παρουσιάζουμε παρακάτω, με γνώμονα κυρίως τη διαθεσιμότητά τους στο ελληνικό κοινό. Το la jetee και άλλες παρόμοιες το αφήνουμε για άλλη φορά.

1. hardware (1990, σκην. richard stanley, με τους dylan mcdermott, stacey travis, john lynch, iggy pop).
   Σ' έναν μετακαταστροφικό κόσμο, ένας τυχοδιώκτης φέρνει στη γλύπτρια φίλη του το κεφάλι ενός πολεμικού ρομπότ που βρήκε στην έρημο. Μόνο που το κεφάλι δεν είναι απενεργοποιημένο και αρχίζει να επιδιορθώνεται, με ύπουλες διαθέσεις. Μια κλισέ ιδέα, το κακό ρομπότ, δοσμένη με κυβερνοπάνκ αισθητική και γούστο. Βρετανική παραγωγή, σε μια ιστορία του Δικαστή Ντρεντ από το περιοδικό ad2000.

2. ed wood (1994, σκην. tim burton, με τους johnny depp, martin landau, sarah jessica parker).
   Προσωπογραφία του ed wood, του σκηνοθέτη του plan 9 from outer space που θεωρείται η χειρότερη ταινία ΕΦ που έχει γυριστεί ποτέ. Η ταινία επικεντρώνεται στην περίοδο της συνεργασίας του wood με τον bela lugosi που ήταν στο τέλος της καριέρας του και πέθανε πάνω στα γυρίσματα του plan 9... Ο burton εστιάζει στο πάθος που φλόγιζε αυτόν τον παράξενο σκηνοθέτη, τον ενθουσιασμό που εμφυσούσε στους άλλους. Δείχνει τον μικρόκοσμο που συνέρεε γύρω του, τις συνθήκες στις οποίες γυρίζονταν (μερικές από) εκείνες τις ταινίες. Ξεχωρίζει ο χαρακτήρας του lugosi, αγνοημένος, στη δύση της καριέρας του, με αλησμόνητες σκηνές όπως εκείνη στην οποία δοκιμάζει το φέρετρό του ή όταν βλέπει παλιές ταινίες του (ο landau δίκαια κέρδισε Όσκαρ ερμηνείας). Ασυνήθιστη ταινία ακόμα και για τον burton, ανάμεσα στο γέλιο και στο κλάμα, μια ιστορία βασισμένη κατά μεγάλο μέρος σε πραγματικά γεγονότα, λουστραρισμένη αλλά όχι ψεύτικη.

3. cube (1997, σκην. vincenzo natali, με τους nicole de boer, nicky guadagni, david hewlett).
   Μια ομάδα ανθρώπων ξυπνούν σε ένα αλλόκοτο χώρο, ανακαλύπτουν ότι βρίσκονται σε μια δαιδαλώδη φυλακή από κελιά-κύβους και προσπαθούν να ξεφύγουν από τις παγίδες της λύνοντας το μαθηματικό γρίφο της. Όλη η ταινία γυρίστηκε σε ένα και μοναδικό σκηνικό, έναν κύβο με ακμή 4,2 μέτρων. Σχεδόν το άκρον άωτον της κλειστοφοβίας που ωθεί τους χαρακτήρες στα άκρα, μια ταινία που κρατά το ρυθμό και την αγωνία ως το τέλος με την ευρηματική χρήση μιας απλούστατης ιδέας. Όπως λένε οι ήρωες: "Έχεις ένα χάρισμα". "Δεν είναι χάρισμα. Μυαλό είναι". Σοφή συμβουλή για σκηνοθέτες.

4. Π (pi, 1998, σκην. darren aronofsky, με τους sean gulette, pamela hart, mark margolis).
   Ασπρόμαυρη, άτεχνη, με κοφτά, βιαστικά πλάνα, μια ταινία που κόστισε μόνο 60.000 δολάρια για να γυριστεί. Μια ιστορία "πίστης στο χάος", ένας ήρωας λαμπρός μαθηματικός, έρμαιο στα χέρια αντιμαχόμενων μυστικών ομάδων που επιζητούν την απόλυτη κυριαρχία μέσω των αριθμών που περιγράφουν τον κόσμο.

5. Στο Μυαλό του Τζων Μάλκοβιτς (being john malkovich, 1999, σκην. spike jonze, με τους john cusack, cameron diaz, catherine keener, john malkovich).
   Μια μαύρη κωμωδία με στοιχεία τρόμου. Ο μαριονετίστας ήρωας ανακαλύπτει στα γραφεία της εταιρείας όπου μόλις έχει προσληφθεί, μια πύλη που τον οδηγεί στο μυαλό του Τζων Μάλκοβιτς. Εκεί, έχει τον απόλυτο έλεγχο του ηθοποιού για 15 λεπτά. Μαζί με τη γυναίκα του, απολαμβάνουν τη χρήση αυτής της ανθρώπινης μαριονέτας και καταλήγουν να προσφέρουν την καινούργια απόλαυση επί πληρωμή, αγνοώντας στην αρχή το μυστικό της πύλης και τον προορισμό της. Η πλοκή συνεχώς εξελίσσεται διαφορετικά απ' ό,τι θα περίμενε κανείς, και μας προσφέρει μια από τις πιο δυνατές σκηνές απόλυτης παραδοξότητας που έχουν κινηματογραφηθεί ποτέ.

6. Θεοί και Δαίμονες (gods and monsters, 1999, σκην. bill condon, με τους ian mckellen, brendan fraser, lolita davidovich).
   Άλλη μια προσωπογραφία, αυτή τη φορά του james whale, του σκηνοθέτη του ορόσημου της ΕΦ Φρανκεστάιν. Η ταινία επικεντρώνεται στις τελευταίες μέρες του whale, παρουσιάζοντας τη ζωή και το έργο του μέσα από τη σύντομη σχέση του με τον νεαρό κηπουρό. Δεδομένου ότι ο whale ήταν ομοφυλόφιλος, είναι εύκολη η αντιστοίχηση της μορφής του αποδιωγμένου τέρατος με τον αποδιωγμένο δημιουργό του. Χαμηλών τόνων ταινία με εξαιρετική ερμηνεία από τον mckellen που κοντεύει να γίνει σύμβολο πια της φιγούρας εξουσίας στην ΕΦ, έχοντας παίξει τον magneto στο x-men και τον gandalf στο... ξέρετε πού.

7. galaxy quest (1999, σκην. dean parisot, με τους tim allen, sigourney weaver, tony shalhoub).
   Τι φυσιολογικότερο από το να γυριστεί μια σάτιρα της πιο θρυλικής σειράς ΕΦ, του Σταρ Τρεκ. Ιδού λοιπόν η πολυαγαπημένη σειρά galaxy quest, της οποίας οι πρωταγωνιστές υπογράφουν αυτόγραφα σε ένα συνέδριο φαν όταν εμφανίζονται πραγματικοί εξωγήινοι και τους ζητούν τη βοήθειά τους για να σώσουν τον πολιτισμό τους σε έναν αστρικό πόλεμο: οι εξωγήινοι έχουν περάσει τη σειρά για ντοκιμαντέρ, και έχουν φτιάξει το διαστημόπλοιο "σύμφωνα με τα ιστορικά ντοκουμέντα σας". (Κωδικός του διαστημοπλοίου: nte 3120, δηλαδή not the enterprise.) Αν και η σάτιρα δεν επεκτείνεται πέρα από την πλοκή για να θίξει τα κακώς κείμενα ενός μεγάλου μέρους της σημερινής media ΕΦ (franchising, merchandising, tie-in κλπ), πρόκειται για μια ευχάριστη κωμωδία (με μια ξανθιά sigourney weaver) μακριά από το στυλ του Τρελές Σφαίρες, που καταλήγει να ξαναγαπήσει αυτό που σατιρίζει.

8. memento (2000, σκην. christopher nolan, με τους guy pearce, carrie-anne moss, joe pantoliano).
   25 μέρες άρκεσαν για να γυριστεί το Μεμέντο, μια από τις πιο πρωτότυπες και έξυπνες ταινίες της δεκαετίας. Παρ' όλο που δεν είναι επιστημονικής φαντασίας, το βασικό θέμα της είναι η πραγματικότητα και η ερμηνεία της πραγματικότητας - κάτι που πραγματεύεται από τη δική της σκοπιά και η επιστημονική φαντασία. Το ερώτημα είναι, υπάρχει ταυτότητα χωρίς μνήμη; Τι είναι για ένα άτομο η πραγματικότητα χωρίς την ερμηνεία της; Η ιστορία μπορεί να περιγραφεί απλά: Ο πρωταγωνιστής χάνει τη δυνατότητά του να σχηματίζει καινούργιες μνήμες, μετά από μια επίθεση διαρρήκτη που είχε σαν αποτέλεσμα το δικό του τραυματισμό και τη δολοφονία της γυναίκας του. Μπορεί μόνο να θυμάται μέχρι 15 λεπτά στο παρελθόν, και μπορεί να "επικοινωνήσει" με τον μελλοντικό εαυτό του μόνο μέσω φωτογραφιών και σημειωμάτων, και τατουάζ, έτσι ώστε να βρει τον δολοφόνο. Αυτό είναι όλο. Η πλοκή είναι ένα κουβάρι από ερμηνείες και επανερμηνείες, ένα σταδιακό ταξίδι προς την αρχή, ένα φιλιπντικικό αμάλγαμα ερωτήσεων για την πραγματικότητα που βιώνει ο ήρωας.

9. donnie darko (2001, σκην. richard kelly, με τους jake gyllenhaal, drew barrymore, patrick swayze).
   Ένας νεαρός, παρίας του λυκείου, που παίρνει διαταγές από ένα γιγάντιο τερατόμορφο κουνέλι - το οποίο του ανακοινώνει ότι το τέλος του κόσμου θα έρθει σε 28 μέρες. (28 μέρες κράτησαν επίσης τα γυρίσματα του φιλμ). Ένας κινητήρας αεροπλάνου πέφτει και γκρεμίζει το μισό σπίτι του πρωταγωνιστή, χωρίς να υπάρχει κανένα αεροπλάνο που να έχει πάθει ατύχημα. Μια σειρά γκροτέσκων οραμάτων που ίσως είναι οι ψυχές των ανθρώπων. Ή κάτι άλλο. Προσωπικό angst και μεταφυσική σε μια άψογα κινηματογραφημένη ονειρική ταινία.

10. mullholand drive (2001, σκην. david lynch, με τους naomi watts, laura harring, justin theroux).
    Κανείς ποτέ δεν θα μπορέσει να εξηγήσει αυτή την ταινία. Δεν χρειάζεται. Μια επίδοξη ηθοποιός που μόλις φτάνει στο Λος Άντζελες και μένει στο σπίτι μιας συγγενούς της γνωρίζει μια ηθοποιό που γλιτώνοντας από μια δολοφονική απόπειρα βρίσκει τυχαία καταφύγιο εκεί. Αυτή είναι η αρχή, και είναι το μόνο απλό πράγμα. Υπάρχει ένας διαρρήκτης σε μια από τις πιο κωμικές σκηνές διάρρηξης/δολοφονίας που έχω δει. Μια ερωτική σκηνή μεταξύ των πρωταγωνιστριών. Μαθήματα ηθοποιίας. Μια τραγουδίστρια σε ένα καμπαρέ. Ένα τέρας που σκοτώνει με την όψη του. Ένα κλειδί. Ο lynch πλάθει την πιο ατμοσφαιρική, ονειρική ταινία του παραμερίζοντας τη λογική του θεατή και σημαδεύοντας το υποσυνείδητό του.